De Tweede Kamerverkiezingen 2021 vinden plaats op 17 maart. Verkiezingen gelden als een kans voor verandering, een moment om ‘het’ anders te doen. Dit geldt zeker ook voor het domein van Werk en Inkomen. In dit artikel beschouwen wij de verkiezingsprogramma’s van de zeven grootste politieke partijen in Nederland. We kijken daarbij specifiek naar (i) zekerheden voor werkenden, (ii) het bijstandsbeleid en (iii) begeleiding van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
We kijken naar de verkiezingsprogramma’s van CDA, D66, GroenLinks, PvdA, PVV, SP en VVD.
De volgende figuur geeft schematisch weer hoe partijen in hun verkiezingsprogramma’s spreken over verschillende mogelijke maatregelen/veranderingen.
1. Meer zekerheden voor werkenden
Voor werkenden valt op dat alle partijen een verhoging van het minimumloon wensen. Dit lijkt hiermee een zekerheid voor het komende regeerakkoord. Een andere opvallende ontwikkeling is dat ook een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle werkenden door bijna alle partijen wordt genoemd in de verkiezingsprogramma’s. Uitzondering hierop zijn de PVV (die het niet wil verplichten) en de VVD (verplichten met een uitzondering voor privaat verzekerden en werkenden in de agrarische sector). Daarmee lijkt er op deze vlakken een bredere beweging te bestaan richting meer zekerheden voor werkenden.
2. Veel partijen zijn voor een ruimhartiger bijstandsbeleid
Bijstandsuitkeringen zijn (ook) deze verkiezingen onderwerp van gesprek. Het aantal bijstandsgerechtigden is in 2020 voor het eerst sinds zes jaar gestegen. Hoe langer bijstandsgerechtigden zonder werk zitten, des te lastiger het wordt om werk te vinden (al zijn er wel kansrijke aanpakken voor langdurig bijstandsgerechtigden geïdentificeerd). Uit de verkiezingsprogramma’s blijkt dat veel partijen voorstander zijn van een verhoging van de bijstandsuitkering, vaak in lijn met het minimumloon (waarbij het CDA gaat voor een tweejaarlijkse ‘herijking van het sociaal minimum’ en D66 de bijstandsuitkering deels (en dus niet volledig) laat meestijgen). De mate waarin partijen de bijstand willen verhogen verschilt, net als de mate van verhoging van het minimumloon. Het merendeel van de partijen spreekt zich uit voor ruimere bijverdienmogelijkheden in de bijstand. Op deze manier zouden werkzoekenden via deeltijdwerk de stap naar een reguliere baan kunnen zetten. Over het afschaffen van de verplichte tegenprestatie in de bijstand zijn de partijen verdeeld.
De kostendelersnorm, een norm waardoor woningdelen door 21-plussers leidt tot een lagere bijstandsuitkering, komt in veel verkiezingsprogramma’s terug. De partijen aan de linkerkant van het spectrum spreken zich uit voor een afschaffing van de norm (GroenLinks, PvdA en SP). Andere partijen zijn juist voor het aanpassen van de huidige uitvoering (CDA en D66) of noemen de norm niet in hun verkiezingsprogramma (PVV en VVD). Momenteel wordt al door het ministerie van SZW verkend op welke manier de kostendelersnorm anders vormgegeven kan worden. Dit is mede naar aanleiding van de resultaten uit eerder onderzoek van Significant APE in opdracht van het ministerie. Het onderzoek laat zien dat de kostendelersnorm een belemmering vormt voor bijstandsgerechtigden om woonruimte te delen. De kostendelersnorm zorgt voor vertrek van jongeren uit het huishouden van hun ouders met vaker bestemming onbekend en/of een daklozenuitkering tot gevolg.
3. Begeleiding voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt
Voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt worden ingrijpende veranderingen voorgesteld door de zeven grootste politieke partijen. Vijf van de zeven partijen spreken zich uit voor een basisbaan (naar aanleiding van een vorig jaar verschenen WRR-rapport). De basisbaan is een baan, tegen minimumloon, gericht op mensen die lang werkloos zijn en weinig kans hebben op de arbeidsmarkt. Deze basisbanen komen daarbij in plaats van een uitkering, waarbij gedacht kan worden aan een baan als buurthuisbeheerder of ondersteunende kracht in een verpleeghuis.
Een breed gedeeld plan is het inzetten op een landelijk netwerk van sociale ontwikkelbedrijven (de vroegere sociale werkvoorziening). Zo zijn CDA, SP, GroenLinks en PvdA hier voorstander van, en spreekt D66 zich uit voor ‘een versterking van de sociale werkvoorziening’. Sociale ontwikkelbedrijven zijn erop gericht om mensen met een arbeidsbeperking naar een baan te begeleiden (het liefst bij een gewone werkgever). Dit kan bijvoorbeeld gaan om een beschutte werkplek; of om een plaatsing bij een ‘gewone werkgever’. Een groot aantal partijen heeft zich onlangs in de Tweede Kamer uitgesproken voor dit plan, waarmee het een zekerheid lijkt voor een komend regeerakkoord.
Er zijn daarnaast verschillende instrumenten die mogelijk ingezet kunnen worden om mensen (met een arbeidsbeperking) aan het werk te helpen. De partijen hebben in wisselende mate aandacht voor de begeleiding van deze doelgroep. Wanneer we inzoomen op (steun voor) instrumenten voor arbeidstoeleiding of begeleiding komen bijvoorbeeld de no-riskpolis, jobcoaching en loonkostensubsidie en -dispensatie (LKS/LDP) enkel terug in de verkiezingsprogramma’s van GroenLinks en D66. Dit is opvallend, eens te meer omdat met effectieve instrumenten juist het verschil gemaakt kan worden voor de doelgroep (zo bleken LKS/LDP uit onderzoek dat wij uitvoerden in opdracht van het ministerie van SZW een positief effect hebben op het behoud van werk).
Verkiezingen 17 maart leiden tot nieuw perspectief
De aankomende verkiezingen lijken in ieder geval te leiden tot een hoger minimumloon en een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle werkenden. Het bijstandsbeleid lijkt ook een aantal aanpassingen te kunnen verwachten na de komende formatie. Specifiek voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt worden de basisbaan en terugkomst van een landelijk netwerk van sociale ontwikkelbedrijven vaak genoemd. De exacte richting is nog ongewis, maar er lijkt heel wat te gebeuren in het domein van Werk en Inkomen de komende vier jaar!
Mocht je nog meer willen weten over hoe politieke partijen in Nederland zich uitspreken over (de weg naar) een inclusieve arbeidsmarkt, kijk dan zeker even naar het overzicht dat Cedris (de landelijke vereniging voor een inclusieve arbeidsmarkt) hierover heeft opgesteld: https://cedris.nl/app/uploads/%E2%80%A2-Cedris-Verkiezingsposter-digitoegankelijk-DEF.pdf